Gujarat Board Textbook Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 1 समर्चनम्
Gujarat Board Textbook Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 1 समर्चनम्
GSEB Solutions Class 9 Sanskrit Chapter 1 समर्चनम्
समर्चनम् Introduction:
Vedas are said to be of divine origin. These Mantras were not composed by the sages. They were seen and heard by the Vedic sages. So the sages are called ‘seers’ and Vedas are called श्रृति (heard). You can listen to the proper way of reciting the first Mantra on you-tube. The group of the three Mantras are given under the sub title वैदिकम्. It is different from लौकिकम्.
लौकिकम् means belonging to this mortal world. Even then the three verses are extra ordinary. They do not describe any particular god like विष्णु, शिव, etc. They describe the divine principle, which is called absolute reality (परमत्व) in philosophy.
समर्चनम् Prose-Order, Translation And Glossary
अग्निमीळे पुरोहितं यज्ञस्य देवमृत्विजम्।
होतारं रत्नधातमम्॥1॥
Prose-order : यज्ञस्य, पुरोहितम्, देवम्, ऋत्विजम्, होतारम्, रत्नधातमम्, अग्निम् (अम) ईळे। (ऋग्वेद)
Translation : I pray to Agni (Firegod), the preceptor of sacrifice, the deity luminous owing to diving light, the officiating priest of sacrifices. The one offering oblations and wearing gems.
Glossary : पुराहितम् – family priest, अग्निम् – अग्नि is the preceptor of the sacrifice, ऋत्विजम् – offficiating priest at a sacrifice, होतारम् – होतृ (Adjective ending in ऋ) masculine accusative singular, one who offers oblations. This is also an adjective of the noun ‘अग्निम्’, रत्नधातम् – one who wears gems, ईळे – (अहम्) (ईडे), I praise or pay.
अग्ने व्रतपते व्रतं चरिष्यामि तच्छकेयं तन्मे राध्यताम्।
इदमहमनृतातम् सत्यमुपैमि॥2॥
Prose-order : (हे) व्रतपते अग्ने, (अहम्) व्रतम् चरिष्यामि। तत् शकेयम् तत् राध्यताम्। इनम् अहम् अनृतात् सत्यम् उपैमि।
Translation : O firegod, the lord of vows! I will observe you vow. Let it (Vow) be made successful (so that). I shall go towards the truth from the falsehood.
Glossary : (हे) व्रतपते अग्ने – O firegod, the lord of vows, (अहम् ) व्रतम् चरिष्यामि – I shall observe your vow, शकेयम् – शक्नुयाम् I should be able, ‘शकेयम्’ is the vedic form. In modern Sanskrit, it is, शक्नुयाम्, तत् मे – so, to me, राध्यताम् – let it be made successful, राध् (5P) passive imperative mood, third person singular, अनृतात् – from falsehood, सत्यम् – to truth, उपैमि – I approach/go.
नमः शम्भवाय च मयोभवाय च नमः शङ्कराय च
मयस्कराय च नमः शिवाय च शिवतराय च॥3॥
Prose-order : शम्भवाय मयोभवाय च नमः शङ्कराय च मयस्कराय च नमः, शिवाय च शिवतराय च नमः।
Translation : Salutation to the one who gives birth to welfare and happiness! Salutation to the one who brings well-being and leads to happiness! Salutation to the one who is the final bliss and who brings greater welfare.
Glossary : शम्भवाय – from whom welfare, happiness is born, मनोभवाय – from whom happiness is born, शङ्कराय – one who causes welfare, मयस्कराय – who causes happiness, शिवतराय – to the one who is very auspicious, नमः – salutation. This indeclinable requires the dative case so, शम्भवाय, मयोभवाय, शङ्कराय, मयस्कराय, शिवाय and शिवतराय – all the six words re in the dative case.
यं ब्रह्मा वरुणेन्द्र-रुद्र-मरुतः स्तुन्वन्ति दिव्यैः स्तवै।
वेदैः साङ्ग-पद-क्रमोपनिषदैः गायन्ति यं सामगाः।
ध्यानावस्थिततद्गतेन मनसा पश्यन्ति यं योगिनो
यस्यान्तं न विदुः सुरासुरगणाः देवाय तस्मै नमः॥4॥
Prose-order : यम् ब्रह्मा-वरुणेन्द्र-रुद्र-मरुतः दिव्यैः स्तवैः स्तुन्वन्ति, यम् सामगाः साङ्ग-पदक्रमोपनिषदैः वेदैः गायन्ति, यम् योगिनः ध्यानावस्थिततद्गतेन मनसा पश्यन्ति, यस्य अन्तम् सुरासुरगणा, न विदुः, तस्मै देवाय नमः।
Translation : Salutation to the God, whom ब्रह्मा, वरुण, इन्द्र and other deities praise with divine, excellent words, whom those who sing the hymns from 9140 sing with six auxiliary parts of वेद, पदपाठ, क्रमपाठ and उपनिषद, whom the yogis see with their mind that has reached the stage of meditation, whose final limit even the demons and gods do not know.
Glossary : यम् – whom, pronoun used for देवम्, ब्रह्मा-वरुणेन्द्र-रुद्र-मरुतः – Lord ब्रह्मा, रुरुण, इन्द्र, रुद्र and deities ब्रह्मा च वरुणः च इन्द्रः च रुद्रः च मरुत् च, इतरेतर द्वंद्व समास; In this compound, all the पदs are the names of deities, so it is called देवताद्वंद्व also. In this compound the first पद ‘ब्रह्मा’ has the last letter with दीर्घ स्वर (i.e., ‘ह्य’ not ‘ह्म’), दिव्यैः स्तवैः – with divine praise. This इतरेतर द्व द्व compound is the subject of the verb ‘स्तुन्वन्ति’ स्तुन्वन्ति – स्तु (2P) present tense, third person plural, (they) praise. The real form is स्तुवन्ति, but here ‘स्तुन्वन्ति’ is the आर्ष form, सामगाः – those who sing the hymns from सामवेद, साङ्ग
पदक्रमोपनिषदै : – with the six works auxiliary to vedas, 46418 (arrangement of vedic text in which each word is written and pronounced in its (original form), क्रमपाठ (Particular manner of reciting vedic texts) and उपनिषद.adiective of the noun. ‘वदैः’ गायन्ति – (they) sing, verb of the subject सामगाः यम् योगिनः – to whom योगी, ध्यानावस्थिततद्गतेन मनसा – with the mind that has reached the state of meditation, पश्यन्ति – (they) see, यस्यान्तम् – यस्य अन्तम्, whose final limit, सुरासुरगणाः – groups of gods and demons, न विदुः – न विदन्ति – (they) do not know faç: is optional form of fac (2P), present tense, third person plural. This is the verb of the subject ‘सुरासुरगणाः ‘ तस्मै देवाय – to that God.
भयानां भयं भीषणं भीषणानां
गतिः प्राणिनां पावनं पावनानाम्।
महोच्चैः पदानां नियन्तृ त्वमेकं
परेषां परं रक्षकं रक्षकानाम्॥5॥
Prose-order : (हे ईश त्वम्) भयानाम् भयम्, भीषणानाम् भीषणम्, प्राणिनाम् गतिः पावनानाम् पावनम्, महोच्चैः-पदानाम् त्वम् एकम् नियन्तृ, परेषाम् परम्, रक्षकाणाम् रक्षकम् (असि)।
Translation : (OGod) you are the fear in the fearful thing the refuge of all living beings, the sacredness among the sacred things, controller of the (persons holding) very high posts, the most excellent of the excellent (and) the protector of the protectors.
Glossary : भयानाम् भयम् – the feeling of fear in the fearful things, भीषणानाम् – of the terrible things, गतिः – recourse, shelter, fefuge, पावनानाम् – of the sacred things, महोच्चैः पदानाम् – of the (persons holding very high posts, त्वम् एकम् – you, the one, नियन्तृ – controller, परेशाम् परम् – most excellent of all, रक्षकानाम् – of the protectors, रक्षकम् – protector.
वयं त्वां स्मरामो वयं त्वां भजामो
वयं त्वां जगत्साक्षिरूपं नमामः।
सदेकं निधानं निरालम्बमीशम्
भवाम्भोधिपोतं शरण्यं व्रजाम्।।6।।
Prose-order : वयम त्वाम् स्मरामः, वयम् त्वाम् भजाम्, वयम् जगत्-साक्षिरूपम् त्वाम् नमामः। (त्वम्) एकम् सत् निधानम्, निरालम्बम् ईशम्, भवाम्भोधिपोतम् शरण्यम् (त्वाम्) व्रजामः।
Translation : We remember you. We are devoted to you. We bow down to you, the witness to the world. You are the external treasure, see supporting God. We resort to you, the protector you are a boat in the ocean in the form of the world.
Glossary : स्मरामः – (we) remember, the verb of the subject, ‘वयम्’, जगत्साक्षिरूपम् – witness of the world, adjective of त्वाम्, सत्, निधानम् – the eternal treasure, निरालम्बम् – without/having any support, adjective, ईशम् भवाम्भोधिपोतम् – a boat (पोत) in the ocean (आम्भोधि) of the world (भव), adjective of त्वाम्, शरण्यं – refuge, protector, adjective of त्वाम्, व्रजाम् गच्छामः we go.
GSEB Class 9 Sanskrit समर्चनम् Additional Important Questions and Answers
1. अधोदत्तानां वाक्यानां संस्कृतभाषायाम् अनुवाद कुरुत –
Translate the following sentences in Sanskrit.
Class 9 Sanskrit Chapter 1 Question Answer 1. I am going towards the truth from the falsehood.
उत्तरम्:
अहम् अनृतात् सत्यं प्रति गच्छामि।
Shemushi Sanskrit Class 9 Solutions Chapter 1 2. I praise/adore the god of fire.
उत्तरम्:
अहम् अग्निम् ईडे (स्तौमि स्तवीमि वा)।
NCERT Solutions For Class 9 Sanskrit Shemushi Chapter 1 3. Salutation to Lord Shiva who bestows the highest well-being.
उत्तरम्:
परमकल्याणकारिणे शिवाय नमः।
NCERT Solutions For Class 9 Sanskrit Chapter 1 4. Gods and demons do not known his final limit.
उत्तरम्:
सुरासुरगणाः तस्य अन्तं न विदन्ति (विदुः वा)।
NCERT Sanskrit Class 9 Shemushi Solutions Chapter 1 5. Salutation to the God.
उत्तरम्:
तस्मै देवाय नमः।
NCERT Solutions For Class 9 Sanskrit Chapter 1 Shemushi 2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि आङ्ग्लभाषायां लिखत –
Answer the following questions in English.
Class 9 Sanskrit Chapter 1 Solutions Question 1.
Whom is the sage praising in the first Mantra of ऋगवेद-अग्निमीव्वे?
Answer:
In the first Mantra of ऋगवेद-अग्निमीब्वे, the sage is praising the god of fire (अग्निदेव).
Class 9 Sanskrit Lesson 1 Question 2.
‘नमः शम्भवाय’ in this Mantra whom is the sage saluting?
Answer:
In the mantra ‘नमः शम्भवाय’ of यजुर्वेद, the sage is saluting to Lord shiva, the source and the giver of happiness who is the highest bliss.
Class 9th Sanskrit Chapter 1 Question 3.
Who is praising the God with divine words of praise?
Answer:
ब्रह्मा, वरुण, इन्द्र, रुद्र and the deities are praising the god with divine words of praise.
संस्कृत कक्षा 9 पाठ 1 Question Answer Question 4.
With what do the sages singing the verses of सामवटे sing God? ‘
Answer:
The sages singing the verses of सामवेद sing God with six auxiliary parts of Vedas, पदपाठ, क्रमपाठ and उपनिषद.
9th Class Sanskrit 1st Chapter Question 5.
Who do not know the final limit of God?
Answer:
The gods and demons do not known the final limit of God.
3. अधोलिखितानां प्रश्नानां उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखत –
Write answers of the given questions into sanskrit.
1. कः होता रत्नधातमः च अस्ति?
उत्तरम्:
अग्निः होता रत्नधातमः च अस्ति।
2. क: व्रतपति: अस्ति?
उत्तरम्:
अग्निः व्रतपतिः अस्ति।
3. ऋषिः किं व्रतं चरिष्यति?
उत्तरम्:
ऋषिः अनृतात् सत्यं प्रतिं गमनार्थं व्रतं चरिष्यति।
4. कः मयोभवः, मयस्करः च अस्ति?
उत्तरम्:
भगवान् शिवः मयोभवः मयस्करः च अस्ति।
5. सामगा: किं कुर्वन्ति?
उत्तरम्:
सामगाः साङ्ग-पदक्रमोपनिषदै: वेदैः देवं गायन्ति।
6. योगिनः कीदृशेन मनसा देवं पश्यन्ति?
उत्तरम्:
योगिनः ध्यानावस्थिततद्गतेन मनसा देवं पश्यन्ति।
7. सुरासुरगणाः किं न विदुः?
उत्तरम्:
सुरासुरगणाः देवस्य (परमेशस्य) अन्तं न विदुः।
8. महोच्चैः पदानां किम् एकमात्र नियन्तृ वर्तते?
उत्तरम्:
महोच्चैः पदानां परमेशः एकमात्र नियन्तृ वर्तते।
9. परेषां परं रक्षकाणां च रक्षकं किम् अस्ति?
उत्तरम्:
परेमश्वरः परेषां परं रक्षकाणां च रक्षकम् अस्ति।
10. कः भवाम्भोधिपोतरूपः वर्तते?
उत्तरम्:
एकः परमेश्वरः एव भवाम्भोधिपोतरूपः वर्तते।
4. प्रकोष्ठात् उचितं पदं चित्वा वाक्यपूर्ति कुरुत –
Fill in the blanks by suitable words.
1. शिवाय ………………… च तुभ्यं नमः।
(शिवरूपाय, गणेशाय, शिवतराय)
उत्तरम्:
शिवाय शिवतराय च तुभ्यं नमः।
2. देवाय ……………….. नमः (तस्मै, तस्यै, तेन)
उत्तरम्:
देवाय तस्मै नमः।
3. ………………… भीषणानां त्वम् असि।
(भयम्, भीषणम्, दूषणम्)
उत्तरम्:
भीषणम् भीषणानां त्वम् असि।
4. ईशम् …………………. वर्तते।
(निर्विकल्पम्, निराकारम्, निरालम्बम्)
उत्तरम्:
ईशम् निरालम्बम् वर्तते।
5. ‘अ’ विभागस्य शब्दैः सह ‘आ’ विभागस्य शब्दान् योग्यरीत्या योजयत –
Match the following
उत्तरम्:
1. इदम् अहम् अनृतात् सत्यमुपैमि।
2. योगिनः यं मनसा पश्यन्ति तस्मै देवाय नमः।
3. महोच्चैः पदानां त्वमेकं नियन्तृ असि।
GSEB Class 9 Sanskrit समर्चनम् Textbook Questions and Answers
1. अधोलिखितानां प्रश्नानां उत्तराणि लिखत –
Answer the following question
Class 9 Sanskrit Chapter 1 1. कम् पूरोहितम् ईडे?
(Which preceptor am I praising?)
उत्तरम्:
अग्निम् पुरोहितम् ईडे।
(I am praising अग्नि, the god of fire who the preceptor.)
Class 9 Sanskrit Chapter 1 Question Answer 2. यज्ञस्य देवः कः अस्ति?
(Who is the god of sacrifice?)
उत्तरम्:
यज्ञस्य देवः अग्निः अस्ति ।
(अग्नि, the firegod is the god of sacrifice.)
NCERT Solutions For Class 9 Sanskrit Chapter 1 3. अहं किं चरिष्यामि?
(What am I going to practise?)
उत्तरम्:
अहम् अनृतात् सत्यं प्रतिगमनाय व्रतं चरिष्यामि।
(I am going to practise a vow to go the truth from falsehood.)
NCERT Solutions For Class 9 Sanskrit Chapter 1 Shemushi 4. दिव्यैः स्तवैः के स्तुवन्ति?
(Who is praising God with divine psalm?)
उत्तरम्:
ब्रह्मा, वरुणः, इन्द्रः, रुदः, मरुतः च दिव्यैः स्तवैः स्तुवन्ति।
(ब्रह्मा, वरुणः, इन्द्रः, रुद्रः and the deities praise God.)
Class 9 Sanskrit समर्चनम् Gujarat State Board Solutions 5. वयं कं शरणं व्रजामः?
(with whom are we seeking refuge?)
उत्तरम्:
वयं निरालम्बम् ईशं शरणं व्रजामः।
(We are seeking refuge with the self -supporter God)
2. प्रकोष्ठात् उचितं पदं चित्वा वाक्यपूर्तिं कुरुत –
Construct sentences by using word from brackets.
संस्कृत कक्षा 9 पाठ 1 Question Answer 1. अहं ………………… रत्नधातमम् ईळे।
(अग्निम्, यज्ञम्, पुरोहितम्)
उत्तरम्:
अहम् अग्निम् रत्नधातमम् ईळे।
9th Class Sanskrit 1st Chapter 2. इदम् अहम् ………………… उपैमि।
(अनृतात्, सत्यम्, व्रतम्)
उत्तरम्:
इदम् अहम् सत्यम् उपैमि।
Class 9th Sanskrit Chapter 1 3. योगिनः ………………… पश्यन्ति। (ज्ञानेन, चक्षुषा, मनसा)
उत्तरम्:
योगिनः मनसा पश्यन्ति।
4. सुरासुरगणाः देवस्य …………………… न विदुः।
(स्वरूपम्, निवासम्, अन्तम्)
उत्तरम्:
सुरासुरगणाः देवस्य अन्तम् न विदुः।
5. वयं त्वां जगत्साक्षिरूपम् ……………………
(भजामः, नमामः, स्मरामः)
उत्तरम्:
वयं त्वां जगत्साक्षिरूपं नमामः।
3. प्रकोष्ठगतं पदं प्रयुज्य अधोलिखितानि वाक्यानि प्रश्नार्थस्वरूपे परिवर्तयत –
Make interrogative sentences in place of following words by choosing suitable word from the brackets.
1. देवाय नमः। (कस्मै)
उत्तरम्:
कस्मै नमः?
2. साङ्ग-पदक्रमोपनिषदै: वेदैः सामगाः गायन्ति। (के)
उत्तरम्:
साङ्ग-पदक्रमोपनिषदै: वेदैः के गायन्ति?
3. योगिनः देवं पश्यन्ति। (कम्)
उत्तरम्:
योगिनः कम् पश्यन्ति?
4. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् मातृभाषायाम् उत्तराणि लिखत –
Answer the following questions in Mother tongue.
1. Which special qualities of Agnideva have been described in the Mantra?
Answer:
In the first Mantra of ऋग्वेद Agnideva is described as the preceptor of sacrifice and the family-priest who conducts all ceremonial rites for the householder. He is the one who makes the householder perform the sacrifice. He is the god with divine lustre. He wears precious gems.
2. Which Vow has been taken from Agni?
Answer:
The vow of following the path of truth leaving the path of falsehood has been taken from Agni.
3. Whose Darshan do the Yogis have? How?
Answer:
The yogis are able to have Darshana of God when their mind reaches the stage of meditation.
4. How is the divine quality of the one, in whom the devotees lake refage?
Answer:
The one in whom the devotees take shelter is the divine principle that is the fear all the fearful things. It is the terror in terrible things. It is the real protector of all living beings. It controls those who occupy the high posts. It is higher than the highest in world.
5. श्लोकपूर्ति कुरुत –
Complete the following verses.
1. अग्निमीळे …………………. रत्नधातमम्।
उत्तरम्:
अग्निमीळे पुरोहितं यज्ञस्य देवमृत्विजम्। होतारं रत्नधातमम्।
2. नमः शम्भवाय …………………. शिवतराय च।।
उत्तरम्:
नम् शम्भावाय च मयोभवाय च नमः शङ्कराय च यमस्कराय च नमः शिवाय च शिवतराय च।।
3. वयं त्वां स्मरामो …………………. व्रजामः।।
उत्तरम्:
वयं त्वां स्मरामो वयं त्वां भजामो
वयं त्वां जगत्साक्षिरूपं नमामः।
सदेकं निधानं निरालम्बमीशम्।
भवाम्भोधिपोतं शरण्यं व्रजामः।
6. ‘क’ विभागं ‘ख’ विभागेन सह यथार्थरीत्या संयोजत
Match the following.
उत्तरम्:
1. अग्निम – पुरोहितम्
2. शिवायः – नम्
3. दिव्यै – स्तवैः
4. अन्तम् – न विदुः
5. सामगाः – गायन्ति
6. गतिः – प्राणिनाम्
The Complete Educational Website