KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 9 कृदन्तः
KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 9 कृदन्तः
Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 9 कृदन्तः
कृदन्तः Questions and Answers, Summary, Notes
Besides the तिड़ affix to roots of the verbs, another affix कृत also added. Such words which have कृत् terminating are called कृदन्त.
पीठिका
धातुभ्यः यथा ‘तिङ्’ प्रत्ययाः भवन्ति तथा ‘कृत्’ प्रत्ययाः अपि भवन्ति। कृत् प्रत्ययान्ताः शब्दाः “कृदन्ताः” इति प्रसिद्धाः ।
धातुः + कृत् प्रत्ययः = कृदन्तः ।
पठ् + क्तवत्प्रत्ययः = पठितवत् (पठितवान्)
1. शतृ-शानच् प्रत्ययौ (वर्तमानकालार्थको)
‘शतृ’ प्रत्ययः
वर्तमानकालार्थे परस्मैपदिनः धातोः ‘शतृ’ (अत्) प्रत्ययः प्रयुज्यते ।
शतृ pratyaya is added to parasmipadi roots in favour of subjects and it gives present tense meaning.
उदा : बालकः पठन् हसति ।
‘शानच्’ प्रत्ययः
वर्तमानकालार्थे आत्मनेपदिधातोः शानच् (आन/मान) प्रत्ययः भवति। एतदन्तं विशेषणतया प्रयुज्यते ।
शानच pratyaya is added to atmanepadi roots in favour of subjects and it gives present tense meaning.
उदा : नगरे शोभमानम् उपवनं भवति ।
2. क्त-क्तवतु प्रत्ययौ (भूतकालिको)
‘क्त’ प्रत्ययः अयं सकर्मकात् धातोः कर्मणि प्रयुज्यते। अकर्मकात् धातोः कर्तरि, भावे च भवति। गत्यर्थकात् धातोः कर्तरि, कर्मणि च भवति ।
The क्त pratyayas uses transitive verbs in active voice and intransitive verbs give past tense and impersonal meanings.
उदा : रामेण पाठः पठितः ।
चोरः धावितः । चोरेण धावितम् ।
सेवकः ग्रामं गतः । सेवकेन ग्रामः गतः।
‘क्तवतु’ (तवत्) प्रत्ययः
अयं सर्वेभ्यः धातुभ्यः कर्तरि (कर्थे) प्रयुज्यते।
This pratyaya is the past tense verb form in active voice.
उदा : श्रीनिवासः पाठं पठितवान् ।
3. तव्यत्-अनीयर् प्रत्ययौ (विध्यर्थको)
एतौ विध्यर्थे भवतः। एतौ द्वावपि सकर्मकात् धातोः कर्मणि प्रयुज्यते अकर्मकात् धातोः भावार्थे भवतः। एतदन्तम् अपि विशेषणं भवति ।
These two pratyayas, use transitive verbs in passive voice and the intransitive verbs in impersonal voice and follows the object. These pratyayas give imparative meaning.
उदा : लिखितेन पाठः पठनीयः । (अनीयर्)
छात्रेण उत्तरं वक्तव्यम् । (तव्यत् )
4. कृदन्ताव्ययानि
- क्त्वा प्रत्ययः → अर्चित्वा, भूत्वा इत्यादयः ।
- तुमुन् प्रत्ययः → अर्चितुम्, भवितुम् इत्यादयः।
- ल्यप् प्रत्ययः → आगत्य, प्रविश्य, इत्यादयः ।
अभ्यासः
I. चतुर्थ पदं लिखत ।
- गम् + क्त्वा ; गत्वा → पठ् + क्त्वा; पठित्वा।
- या + क्त ; यातः → हस् + क्त; हसितः।
- पठ् + अनीयर् ; पठनीयः → लिख् + अनीयर्; लेखनीयः।
- भू + तुमुन्; भवितुम् →लभ् + तुमुन्; लब्धम्।
II. कृदन्तपदं चित्वा प्रत्ययस्य नाम लिखत ।
1. पुष्पेण विकसितव्यम् ।
विकसितव्यम् = तव्यत् प्रत्ययः ।
2. छात्रः अध्येतुं शालां गच्छति।
अध्येतुम् = तुमुन प्रत्ययः ।
3. रामः श्लोकार्थं ज्ञातवान् ।
ज्ञातवान् – क्तवतु प्रत्ययः ।
4. पठते बालकाय लेखनी यच्छतु
पठते – शतृप्रत्ययः ।
इतरप्रश्नाः
I. सूक्तम् उत्तरं चित्वा लिखत ।
प्रश्न 1.
पूर्वपदार्थप्रधानः एषः भवति ।
(a) बहुव्रीहिः
(b) द्वन्द्वः
(c) अव्ययीभावः
(d) तत्पुरुषः
प्रश्न 2.
‘पद्मनाभः’ अत्र एषः समासः भवति ।
(a) द्विगुः
(b) तत्पुरुषः
(c) अव्ययीभावः
(d) बहुव्रीहिः
प्रश्न 3.
अत्र समूहेतरपदम् इदं भवति।
(a) चोरभयम्
(b) चक्रपाणिः
(c) शूलपाणिः
(d) पद्मपाणिः
प्रश्न 4.
शाकस्यलेशः – शाकप्रति; अहनि अहनि – । अत्र चतुर्थं पदम् ।
(a) अहोरात्रिः
(b) प्रत्यहम्
(c) प्रतिदिनम्
(d) दिनप्रति
प्रश्न 5.
‘शक्तिअनतिक्रम्य’ अत्र समस्तपदम् इदं भवति।
(a) यथाशक्ति
(b) अधिकशक्ति
(c) शक्तिं विना
(d) अशक्तः
The Complete Educational Website