MP 10TH Sanskrit

MP Board Class 10th Sanskrit व्याकरण अशुद्धिसंशोधन-प्रकरण

MP Board Class 10th Sanskrit व्याकरण अशुद्धिसंशोधन-प्रकरण

MP Board Class 10th Sanskrit व्याकरण अशुद्धिसंशोधन-प्रकरण

१. वचन सम्बन्धी अशुद्धियाँ
अशुद्ध वाक्य – शुद्ध वाक्य
१. जीवाः प्राणेन जीवन्ति। – जीवाः प्राणैः जीवन्ति।
२. सर्वः बालिकाः गच्छिन्ति। – सर्वे बालिकाः गच्छन्ति।
३. सः पुरुषाः सन्ति। – ते पुरुषाः सन्ति।
४. तौ बालकः अस्ति। – सः बालकः अस्ति।
५. बालकः चपलः भवति। – बालकाः चपलाः भवन्ति।

२. लिङ्ग सम्बन्धी अशुद्धियाँ .
१. सः देवता अस्ति। – सा देवता अस्ति।
२. चतस्त्रः बालकाः सन्ति। – चत्वारः बालकाः सन्ति।
३. द्वे छात्रौ स्तः। – द्वौ छात्रौ स्तः।।
४. शरीरः अस्वस्थं अस्ति। – शरीरं अस्वस्थम् अस्ति।
५. सुरेशः मम मित्रः अस्ति। – सुरेशः मम मित्रम् अस्ति।

३. पुरुष सम्बन्धी अशुद्धियाँ
१. अहं फलम् खादति। – अहं फलं खादामि।
३. सः विद्यालयं गच्छसि। – सः विद्यालयं गच्छति।
३. तौ ग्रामं गच्छावः। – तौ ग्रामं गच्छतः।
४. ते पुस्तकानि पठामः। – ते पुस्तकानि पठन्ति।
५. स्र्वे द्राक्षाफलानि सर्वे द्राक्षाफलानि – खादिष्यथ। खादिष्यन्ति।

४. लकार सम्बन्धी अशुद्धियाँ

५. सामान्य अशुद्धियाँ
१. वर्तनी सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
२. काल से सम्बन्धित अशुद्धियाँ।
३. कारक से सम्बन्धित अशुद्धियाँ।
४. उपसर्ग, प्रत्यय, विभक्ति सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
५. वाक्य रचना सम्बन्धी अशुद्धियाँ। अशादियाँ।
६. लिंग सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
७. वाक्य में पदों के क्रम सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
८. कर्ता, कर्म और क्रिया के अन्वय (सम्बन्ध) सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
९. विशेषण विशेष्य के अन्वय सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
१०. पदों के अर्थ अवबोधन (समझना) सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
११. तथ्य सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
१२. अनुच्छेद के क्रम का अभाव सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
१३. सामान्य अपवाद नियमों के विषय सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
१४. सन्धि करने में अशुद्धियाँ।
१५. समास बनाने में अशुद्धियाँ।
१६. हलन्त, विसर्ग सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
१७. अस्पष्ट लेखन सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
१८. वाच्य सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
१९. धातुओं के रूप सम्बन्धी अशुद्धियाँ।
२०. शब्द रूप सम्बन्धी अशुद्धियाँ।

वस्तुनिष्ठ प्रश्न

बहु-विकल्पीय

प्रश्न १.
‘रामः गृहं गच्छन्ति’ वाक्य में अशुद्ध है-
(अ) रामः,
(ब) गृहं,
(स) गच्छन्ति,
(द) कोई नहीं।
उत्तर-
(स) गच्छन्ति,

२. “त्वं किम् करोति” में शुद्ध होगा
(अ) करोमि,
(ब) करोषि,
(स) कुर्वन्ति,
(द) कुरुतः।
उत्तर-
(ब) करोषि,

३. ‘अहम्’ कर्ता के साथ क्रिया किस पुरुष की लगती है?
(अ) उत्तम,
(ब) मध्यम,
(स) प्रथम,
(द) अन्य।
उत्तर-
(अ) उत्तम,

४. ‘वर्तमान काल’ में लकार होता है
(अ) लृट्,
(ब) लोट
(स) लट्,
(द) लङ्।
उत्तर-
(स) लट्,

५. ‘सः’ में किस वचन का प्रयोग होता है?
(अ) एकवचन,
(ब) द्विवचन,
(स) बहुवचन,
(द) अनेक वचन।
उत्तर-
(अ) एकवचन,

1. रिक्त स्थान पूर्ति
१. सः अद्य ग्रामं ……………………………….।
२. रामः अयोध्यायाः नृपः ……………………………….
३. वयं श्वः देवालयं ……………………………….।
४. अहम् अधुना फलं ……………………………….।
५. कृष्णः ह्यः उद्याने ……………………………….
उत्तर-
१. गमिष्यति,
२. आसीत्,
३. गमिष्यामः,
४. खादामि,
५. अभ्रमत्।

सत्य/असत्य
१. ‘सः कार्यं करोति’, शुद्ध है।
२. ‘अहं पठति’, शुद्ध है।
३. ‘त्वं विद्यालयं गच्छति’, अशुद्ध है।
४. ‘सीता दुग्धं पिबति’, अशुद्ध है।
५. ‘मातोशिशुं पालयति’, शुद्ध है।
उत्तर-
१. सत्य,
२. असत्य,
३. सत्य,
४. असत्य,
५. सत्य।

जोड़ी मिलाइए

उत्तर-
१. → (iv)
२. → (i)
३. →(ii)
४. → (iii)
५. → (v)

Flipkart

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *