NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 1 शब्द परिचयः 1

NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Chapter 1 शब्द परिचयः 1

NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Ruchira Chapter 1 शब्द परिचयः 1

अभ्यासः

प्रश्न 1.
(क) उच्चारणं कुरुत।
(उच्चारण करें)

(ख) चित्राणि दृष्ट्वा पदानि उच्चारयत।
(चित्रों को देखकर पदों का उच्चारण करें। चित्र पाठ्यपुस्तक में पृष्ठ 4 पर देखें।)

प्रश्न 2.
(क) वर्णसंयोजनेन पदं लिखत
(वर्ण संयोजन के द्वारा पद लिखें)

उत्तर:

(ख) पदानां वर्णविच्छेदं प्रदर्शयत
(पदों का वर्णविच्छेद दर्शायें)

सीव्यति = …………..
वर्णाः = …………
कुक्कुरौ = ……………….
मयूराः = ……………
बालकः = ………….
उत्तर:

प्रश्न 3.
उदाहरणं दृष्ट्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(उदाहरण को देखकर रिक्तस्थानों की पूर्ति करें)

उत्तर:

प्रश्न 4.
चित्राणि दृष्ट्वा संस्कृतपदानि लिखत
(चित्रों को देखकर संस्कृत के शब्द लिखो। चित्र पाठ्यपुस्तक में देखें।)
(1) …………..
(2) …………..
(3) ……………
(4) ……………
(5) …………..
(6) ……………
उत्तर:
(1) गजः
(2) काकः
(3) चन्द्रः
(4) ताल:
(5) ऋक्षः
(6) मार्जारः

प्रश्न 5.
चित्रं दृष्ट्वा उत्तरं लिखत
(चित्र देखकर उत्तर लिखें। चित्र पाठ्यपुस्तक में देखें।)
यथा- बालकः किं करोति?
बालकः पठति।
अश्वौ किं कुरुतः?
…………(1)……………
कुक्कुराः किं कुर्वन्ति?
………..(2)…………..
छात्रौ किं कुरुतः?
…………(3)……………
कृषकः किं करोति?
………….(4)…….
गजौ किं कुरुतः?
………..(5)………….
उत्तर:
(1) अश्वौ धावतः।
(2) कुक्कुराः बुक्कन्ति।
(3) छात्रौ तिष्ठतः।
(4) कृषकः क्षेत्रं कर्षति।
(5) गजौ चलतः।

प्रश्न 6.
पदानि संयोज्य वाक्यानि रचयत
(पदों को जोड़कर वाक्य-रचना करें)
(i) गजाः — नृत्यन्ति
(ii) सिंहौ — गायति
(iii) गायकः — पठतः
(iv) बालको — चलन्ति
(v) मयूराः — गर्जतः
उत्तर:
(i) गजाः – चलन्ति।
(ii) सिंहौ – गर्जतः।
(iii) गायकः – गायति।
(iv) बालकौ – पठतः।
(v) मयूराः – नृत्यन्ति।

प्रश्न 7.
मञ्जूषातः पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(मंजूषा से पद को चुनकर रिक्तस्थानों की पूर्ति करें)

नृत्यन्ति गर्जतः धावति चलतः फलन्ति खादति

(क) मयूराः ……………………….।
(ख) गजौ …………………………।
(ग) वृक्षाः …………
(घ) सिंहौ ……………
(ङ) वानरः
(च) अश्वः …….
उत्तर:
(क) मयूराः – नृत्यन्ति।
(ख) गजौ – चलतः।
(ग) वृक्षाः – फलन्ति।
(घ) सिंहौ – गर्जतः।
(ङ) वानरः – खादति।
(च) अश्वः – धावति।

प्रश्न 8.
सः, तौ, ते इत्येतेभ्यः उचितं सर्वनामपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(सः, तौ, ते–इनमें से उचित सर्वनामपद का चयन करके रिक्तस्थानों की पूर्ति करें)
यथा-अश्वः धावति। – सः धावति।
(क) गजाः चलन्ति। – …………… चलन्ति।
(ख) छात्रौ पठतः। – …………… पठतः।
(ग) वानराः क्रीडन्ति। – …………… क्रीडन्ति।
(घ) गायकः गायति। – …………… गायति।
(ङ) मयूराः नृत्यन्ति। – …………… नृत्यन्ति।
उत्तर:
(क) ते चलन्ति।
(ख) तौ पठतः।
(ग) ते क्रीडन्ति।
(घ) सः गायति।
(ङ) ते नृत्यन्ति।

ध्यातव्यम्
(क) संस्कृते त्रीणि लिङ्गानि भवन्ति पुंल्लिङ्ग, स्त्रीलिङ्गं, नपुंसकलिङ्गञ्च ।
(ख) संस्कृते त्रयः पुरुषाः भवन्ति–प्रथमपुरुषः, मध्यमपुरुषः, उत्तमपुरुषश्च ।
(ग) संस्कृते त्रीणि वचनानि भवन्ति एकवचनं, द्विवचनं, बहुवचनञ्च ।

ध्यान करें —

(क) संस्कृत में तीन लिङ्ग होते हैं
(1) पुंल्लिङ्ग
(2) स्त्रीलिङ्ग तथा
(3) नपुंसकलिङ्ग।

(ख) संस्कृत में तीन पुरुष होते हैं
(1) प्रथमपुरुष
(2) मध्यमपुरुष तथा
(3) उत्तमपुरुष ।

(ग) संस्कृत में तीन वचन होते हैं
(1) एकवचन
(2) द्विवचन तथा
(3) बहुवचन।

नोट —

(क) दूरस्थ वस्तु को बताने के लिए तद् (= वह That) शब्द का प्रयोग किया जाता है। यथा
सः बालकः।
तौ शुकौ।
ते गजाः ।

(ख) निकटस्थ वस्तु को बताने के लिए एतद् (= यह This) शब्द का प्रयोग किया जाता है। यथा
एषः पिकः।
एतौ मयूरौ। एते
वानराः।

Class 6th Sanskrit Chapter 1 शब्द परिचयः 1 Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
अधोलिखितानाम् एकवचनरूपाणि लिखत।
(निम्नलिखित के एकवचन रूप लिखें।)
(क) गजाः
(ख) शशकाः
(ग) देवाः
(घ) शुकाः
(ङ) बालकाः
(च) सर्पाः
(च) सर्पः।
उत्तर:
(क) गजः
(ख) शशक:
(ग) देवः
(घ) शुकः
(ङ) बालक:
(च) सर्पाः।

प्रश्न 2.
अधोलिखितानां बहुवचनरूपाणि लिखत। (निम्नलिखित के बहुवचन रूप लिखें।)
(क) बालः पठति।
(ख) सिंहः गर्जति।
(ग) वानरः धावति।
(घ) पिकः कूजति।
(ङ) गजः चलति।
उत्तर:
(क) बालाः पठन्ति।
(ख) सिंहाः गर्जन्ति।
(ग) वानराः धावन्ति।
(घ) पिकाः कूजन्ति।
(ङ) गजाः चलन्ति।

बहुविकल्पीयप्रश्नाः

अधोलिखितेषु विकल्पेषु समुचितम् उत्तरं चित्वा लिखत
(निम्नलिखित विकल्पों में से उचित उत्तर चुनकर लिखें।)

1. पुल्लिङ्गः कः?
(क) घटः
(ख) नदी
(ग) वृद्धा
(घ) फलम्।
उत्तर:
(क) घटः

2. पुंल्लिङ्गः कः?
(क) वाद्यम्
(ख) अश्वः
(ग) मुकुटानि
(घ) वीणा।
उत्तर:
(ख) अश्वः

3. पुंल्लिङ्गः कः?
(क) कारयानम्
(ख) जवनिका
(ग) दीपकः
(घ) छुरिका।
उत्तर:
(ग) दीपकः

4. पुंल्लिङ्गः कः?
(क) दोला
(ख) घटिका
(ग) तालम्
(घ) नकुलः
उत्तर:
(घ) नकुलः

5. पुंल्लिङ्गः कः?
(क) वृषभः
(ख) छुरिका
(ग) ककृतम्
(घ) भवनम्।
उत्तर:
(क) वृषभः

6. पुंल्लिङ्गः कः?
(क) सूचिका
(ख) चटका
(ग) क्रीडनकम्
(घ) तालः
उत्तर:
(घ) तालः

7. पुल्लिङ्गः कः?
(क) नीडम्
(ख) कमलानि
(ग) वृद्धः
(घ) पेटिकाः।
उत्तर:
(ग) वृद्धः

8. पुल्लिङ्गः कः?
(क) वीणा
(ख) करवस्त्रम्
(ग) मक्षिका
(घ) सौचिकः।
उत्तर:
(घ) सौचिकः।

9. पुंल्लिङ्गः कः?
(क) बिडाल:
(ख) उत्पीठिका
(ग) फलम्
(घ) वृक्षम्।
उत्तर:
(क) बिडाल:

SabDekho

The Complete Educational Website

Bihar Board

UP Board

IAS Notes

Jac Board

MP Board

सम्पूर्ण व्याकरण

जीवनी

निबंध

टेन्स

सामान्य ज्ञान

Rajasthan Board

NCERT Solutions in Hindi

NCERT Solutions in English