Class 6 Sanskrit Grammar Book Solutions वर्णमाला

Class 6 Sanskrit Grammar Book Solutions वर्णमाला

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Grammar Book वर्णमाला Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

Sanskrit Vyakaran Class 6 Solutions वर्णमाला

1. स्वरः
स्वरः कः भवति? (स्वर क्या होता है?) -यस्य वर्णस्य उच्चारणं स्वतन्त्रतया भवति स: वर्णः स्वरः भवति। यथा-अ, इ, उ इत्यादयः।
(जिस वर्ण का उच्चारण अपने आप (दूसरे की सहायता के बिना) होता है वह वर्ण स्वर होता है । जैसे अ, इ, उ इत्यादि।)

2. ह्रस्वस्वरः
ह्रस्वस्वरः कः भवति? (ह्रस्व स्वर क्या होता है?) -एकमात्राकालेन उच्चार्यमाणः स्वरः ह्रस्वस्वरः भवति। यथा-अ, इ, उ इत्यादयः। (एक मात्रा के समय में बोला जाने वाला स्वर ह्रस्व स्वर होता है। जैसे-अ, इ, उ इत्यादयः।) ह्रस्वस्वराः के सन्ति? (ह्रस्व स्वर कौन-कौन से हैं?) -अ, इ, उ, ऋ, -एते चत्वारः ह्रस्वस्वराः सन्ति। अ, इ, उ, ऋ, -ये चार ह्रस्व स्वर हैं।

3. दीर्घस्वरः
दीर्घस्वरः कः भवति? (दीर्घ स्वर क्या होता है?) -द्विमात्राकालेन उच्चार्यमाणः स्वरः दीर्घस्वरः भवति। यथा-आ, ई, ऊ इत्यादयः। (दो मात्राओं जितने समय में बोला जाने वाला स्वर दीर्घ स्वर होता है। जैसे-आ, ई, ऊ इत्यादि) दीर्घस्वराः के सन्ति? (दीर्घ स्वर कौन-कौन से हैं?) । -आ, ई, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ-एते अष्ट स्वराः दीर्घस्वराः सन्ति। (आ, ई, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ-ये आठ स्वर दीर्घ स्वर हैं।)

4. व्यञ्जनानि
व्यञ्जनानि कानि भवन्ति? (व्यञ्जन क्या होते हैं?) स्वराणां सहयोगेन उच्चार्यमाणाः वर्णाः व्यञ्जनानि सन्ति। (स्वरों की सहायता से बोले जाने वाले वर्ण व्यञ्जन होते हैं।) व्यञ्जनानि कानि कानि सन्ति? (व्यञ्जन कौन-कौन से होते हैं?)

अधोलिखिताः वर्णाः व्यञ्जनानि सन्ति (निम्नलिखित वर्ण व्यञ्जन हैं-)

एतानि त्रयस्त्रिंशत् व्यञ्जनानि सन्ति। (ये तैंतीस व्यञ्जन हैं।) अयोगवाहाः के सन्ति? (अयोगवाह किसे कहते हैं?)
-येषाम् उच्चारणम् स्वरं विना न भवति, ये च स्वरैः सह मिलित्वा स्वरात् अनन्तरं वक्तुं शक्यन्ते ते वर्णाः अयोगवाहाः सन्ति।

(जिनका उच्चारण स्वरों की सहायता के बिना नहीं हो सकता तथा जो स्वरों के साथ मिलकर स्वरों के बाद ही बोले जाते हैं, स्वरों के पहले नहीं बोले जा सकते वे अयोगवाह कहलाते हैं। एक प्रकार से ये व्यञ्जनों के ही अंग हैं।)
उदाहरणानि-
(1) अनुस्वार (-)
(2) विसर्ग (:)

अभ्यासः
1. ह्रस्वस्वराः के सन्ति?
उत्तर:
(ह्रस्व स्वर कौन-कौन से हैं?)

2. दीर्घस्वराः के सन्ति?
उत्तर:
(दीर्घ स्वर कौन-कौन से हैं?)

3. व्यञ्जनानि कानि कानि सन्ति?
उत्तर:
(व्यञ्जन कौन-कौन से हैं?)

बहुविकल्पीयप्रश्नाः

अधोलिखितेषु विकल्पेषु समुचितम् उत्तरं चित्वा लिखत (अधोलिखित विकल्पों में से उचित उत्तर चुनकर लिखें।
(After choosing the proper answer among the following, rewrite it.)

प्रश्न 1.
ह्रस्वस्वराः कति सन्ति?
(क) चत्वारः
(ख) दश
(ग) अष्ट
(घ) त्रिंशत्।
उत्तर:
(क) चत्वारः

प्रश्न 2.
दीर्घस्वराः कति सन्ति?
(क) पञ्च
(ख) अष्ट
(ग) त्रिंशत्
(घ) दश।
उत्तर:
(ख) अष्ट

प्रश्न 3.
व्यञ्जनानि कति सन्ति?
(क) पञ्च
(ख) द्वौ
(ग) त्रयस्त्रिंशत्
(घ) त्रिंशत्।
उत्तर:
(ग) त्रयस्त्रिंशत्

प्रश्न 4.
‘अ’ कीदृशः वर्ण:?
(क) विसर्गः
(ख) दीर्घस्वरः
(ग) व्य ञ्जनम्
(घ) ह्रस्वस्वरः।
उत्तर:
(घ) ह्रस्वस्वरः।

प्रश्न 5.
‘क्’ कीदृशः वर्ण:?
(क) व्यञ्जनम्
(ख) ह्रस्वस्वरः
(ग) अनुस्वारः
(घ) दीर्घस्वरः।
उत्तर:
(क) व्यञ्जनम्

प्रश्न 6.
‘आ’ कीदृशः वर्ण:?
(क) व्यञ्जनम्
(ख) दीर्घस्वरः
(ग) ह्रस्वस्वरः
(घ) विसर्गः।
उत्तर:
(ख) दीर्घस्वरः

प्रश्न 7.
‘ओ’ कीदृशः वर्णः?
(क) विसर्गः
(ख) व्यञ्जनम्।
(ग) दीर्घस्वरः
(घ) ह्रस्वस्वरः।
उत्तर:
(ग) दीर्घस्वरः

प्रश्न 8.
‘ह’ कीदृशः वर्ण:?
(क) विसर्गः
(ख) उपध्मानीयः
(ग) अनुस्वारः
(घ) व्यञ्जनम्।
उत्तर:
(घ) व्यञ्जनम्।

प्रश्न 9.
‘प्’ कीदृशः वर्णः?
(क) दीर्घः
(ख) ह्रस्वः
(ग) स्वरः
(घ) व्यञ्जनम्।
उत्तर:
(घ) व्यञ्जनम्।

प्रश्न 10.
‘ल’ कीदृशः वर्ण:?
(क) व्यञ्जनम्
(ख) दीर्घः
(ग) ह्रस्वः
(घ) स्वरः।
उत्तर:
(क) व्यञ्जनम्

प्रश्न 11.
‘न्’ कीदृशः वर्ण:?
(क) ह्रस्वः
(ख) दीर्घः
(ग) स्वरः
(घ) व्यञ्जनम्।
उत्तर:
(घ) व्यञ्जनम्।

प्रश्न 12.
‘ण’ कीदृशः वर्ण:?
(क) व्यंजनम्
.(ख) ह्रस्वः
(ग) दीर्घः
(घ) स्वरः।
उत्तर:
(क) व्यंजनम्

SabDekho

The Complete Educational Website

Bihar Board

UP Board

IAS Notes

Jac Board

MP Board

सम्पूर्ण व्याकरण

जीवनी

निबंध

टेन्स

सामान्य ज्ञान

Rajasthan Board

NCERT Solutions in Hindi

NCERT Solutions in English