Class 6 Sanskrit Grammar Book Solutions लिङ्ग-बोधनम्

Class 6 Sanskrit Grammar Book Solutions लिङ्ग-बोधनम्

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Grammar Book लिङ्ग-बोधनम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

Sanskrit Vyakaran Class 6 Solutions लिङ्ग-बोधनम्

1. पुंल्लिङ्ग-शब्दाः
पुँल्लिङ्ग-शब्दाः के भवन्ति?
(पुंल्लिङ्ग शब्द क्या होते हैं?)
ये पुरुषवाचकाः शब्दाः सन्ति, ते पुँल्लिङ्गशब्दाः भवन्ति।
(जो पुरुषवाचक होते हैं, वे पुँल्लिङ्ग शब्द होते हैं।)

पुँल्लिङ्ग-शब्दाः के के सन्ति?
(पुंल्लिङ्ग शब्द कौन कौन से होते हैं?)
पुँल्लिङ्ग-शब्दाः अजन्ताः हलन्ताः च भवन्ति ।
(पुंल्लिङ्ग शब्द अजन्त तथा हलन्त होते हैं?)

अजन्ताः हलन्ताः च के सन्ति?
(अजन्त और हलन्त किसे कहते हैं?)
येषाम् अन्ते स्वराः ते अजन्ताः, येषाम् अन्ते व्यञ्जनानि ते हलन्ताः कथ्यन्ते।
(जिनके अन्त में स्वर होते हैं वे अजन्त पुंल्लिङ्ग कहलाते हैं। जिनके अन्त में व्यञ्जन होते हैं, वे हलन्त पुंल्लिङ्ग कहलाते हैं।)

उदाहरणानि- अजन्ताः (पुंल्लिङ्ग-शब्दाः) यथा
अकारान्ताः-देव, राम, वृक्ष आदयः।
इकारान्ताः-मुनि, रवि, हरि आदयः।
उकारान्ताः-साधु, तरु, गुरु आदयः।
ऋकारान्ताः-पितृ, भ्रातृ, दातृ आदयः ।
हलन्ताः (पुंल्लिङ्ग-शब्दाः) यथा
नकारान्ताः-शशिन्, आत्मन्, राजन् आदयः।
तकारान्ताः -महत्, भगवत्, श्रीमत् आदयः।

2. स्त्रीलिङ्ग-शब्दाः
स्त्रीलिङ्ग-शब्दाः के भवन्ति?
(स्त्रीलिङ्ग शब्द किसे कहते हैं?)

ये स्त्रीवाचकाः शब्दाः सन्ति ते स्त्रीलिङ्गाः शब्दाः भवन्ति।
(जो स्त्रीवाचक होते हैं, वे स्त्रीलिङ्ग शब्द होते हैं।)

स्त्रीलिङ्ग-शब्दाः के-के सन्ति?
(स्त्रीलिङ्ग शब्द कौन-कौन से हैं?)
स्त्रीलिङ्ग-शब्दाः अपि अजन्ताः हलन्ताः च सन्ति।
(स्त्रीलिङ्ग-शब्द भी अजन्त तथा हलन्त दोनों प्रकार के होते हैं।)

उदाहरणानि-अजन्तेषु यथा
आकारान्ताः-लता, माला, कला आदयः।
इकारान्ताः-मति, बुद्धि, प्रीति आदयः।
ईकारान्ताः-नदी, देवी, पृथ्वी आदयः।
उकारान्ताः-धेनु, रज्जु, चञ्चु आदयः।
ऋकारान्ताः-मातृ आदिः।
हलन्तेषु-यथा-वाच्, सरित्, तडित् आदयः।

3. नपुंसकलिङ्ग-शब्दाः
नपुंसकलिङ्ग-शब्दाः के भवन्ति?
(नपुंसकलिङ्ग शब्द क्या होते हैं?)
ये शब्दाः न पुरुषवाचकाः, न स्त्रीवाचकाः ते नपुंसकशब्दाः।
ते अपि अजन्ताः हलन्ताः च सन्ति।
(जो न पुरुषवाचक हैं, न स्त्रीवाचक हैं, वे नपुंसकलिङ्ग शब्द हैं।
वे भी अजन्त तथा हलन्त दोनों प्रकार के होते हैं।)

उदाहरणानि- अजन्तेषु, यथा
अकारान्ताः -फल, पत्र, बीज आदयः।
इकारान्ताः-वारि, दधि, अक्षि आदयः।
उकारान्ताः-मधु, वस्तु, अश्रु आदयः।
ऋकारान्ताः-कर्तृ आदिः।
हलन्तेषु-यथा-जगत्, आदिः।

4. पुंल्लिङ्गपदानां स्त्रीलिङ्गे परिवर्तनम्
पुंल्लिङ्गपदानि-अश्वः, नदः, सुतः, पुत्रः, देवः, अजः, जनकः, भ्राता, मयूरः।
स्त्रीलिङ्गपदानि-अश्वा, नदी, सुता, पुत्री, देवी, अजा, जननी, भगिनी, मयूरी।

अभ्यासः

1.अधोलिखितेषु पुंल्लिङ्गपदानि अवचित्य लिखत
(निम्नलिखित में से पुंल्लिङ्ग पदों को चुनकर लिखो)
नारी, लता, भवनम्, देवाः, पर्वताः, हस्तौ, पदानि।

2. अधोलिखितेषु अकारान्तपदानि अवचित्य लिखत
(निम्नलिखित में से अकारान्त पदों को चुनकर लिखो)
नदी, फल, साधु, वृक्ष, मति, हृदय, पृथ्वी, अश्व।

3.अधोलिखितेषु हलन्तपदानि अवचित्य लिखत
(निम्नलिखित में से हलन्त पदों को चुनकर लिखो)
जगत्, शशिन्, प्रभु, सरित्, वाक् ।

बहुविकल्पीयप्रश्नाः

अधोलिखितेषु विकल्पेषु समुचितम् उत्तरं चित्वा लिखत (निम्नलिखित विकल्पों में से उचित उत्तर चुनकर
(After choosing the proper answer among the following, rewrite it.)

प्रश्न 1.
पुंल्लिङ्ग शब्दं लिखत।
(क) साधुः
(ख) मित्रम्
(ग) घटी
(घ) बाला।
उत्तर:
(क) साधुः

प्रश्न 2.
नपुंसकलिङ्गशब्दं लिखत।
(क) ऋषिः
(ख) विषम्
(ग) अजा
(घ) नरः।
उत्तर:
(ख) विषम्

प्रश्न 3.
स्त्रीलिङ्गशब्दं लिखत।
(क) व्याधिः
(ख) गिरिः
(ग) आर्या
(घ) कविः
उत्तर:
(ग) आर्या

प्रश्न 4.
पुंल्लिङ्गशब्दं लिखत।
(क) लता
(ख) बाला
(ग) सुवर्णम्
(घ) गिरिः।
उत्तर:
(घ) गिरिः।

प्रश्न 5.
पुंल्लिङ्गशब्दं लिखत।
(क) नरः
(ख) रत्नम्
(ग) छाया
(घ) सखी।
उत्तर:
(क) नरः

प्रश्न 6.
पुंल्लिङ्गशब्दं लिखत।
(क) नदी
(ख) ऋषिः
(ग) लौहम्
(घ) सुता।
उत्तर:
(ख) ऋषिः

प्रश्न 7.
स्त्रीलिङ्गशब्दं लिखत।
(क) विधुः
(ख) गिरिः
(ग) मृगी
(घ) मुखम्।
उत्तर:
(ग) मृगी

प्रश्न 8.
नपुंसकलिङ्गशब्दं लिखत।
(क) शत्रुः
(ख) भृत्या
(ग) अद्रिः
(घ) शस्त्रम्।
उत्तर:
(घ) शस्त्रम्।

प्रश्न 9.
पुंल्लिङ्ग शब्दं लिखत।
(क) छाया
(ख) सर्पः
(ग) अजा
(घ) पुष्पम्।
उत्तर:
(ख) सर्पः

प्रश्न 10.
स्त्रीलिङ्ग शब्दं लिखत।
(क) शोभा
(ख) मृगः
(ग) हरिः
(घ) फलम्।
उत्तर:
(क) शोभा

प्रश्न 11.
‘नपुंसकलिङ्ग’ शब्द लिखत।
(क) लता
(ख) व्याधिः
(ग) पत्रम्
(घ) मृगः।
उत्तर:
(ग) पत्रम्

प्रश्न 12.
पुंल्लिङ्ग शब्द लिखत।
(क) दया
(ख) फलम्
(ग) पुष्पम्
(घ) अश्वः
उत्तर:
(घ) अश्वः

प्रश्न 13.
स्त्रीलिङ्ग शब्दं लिखत।
(क) साधुः
(ख) पत्रम्
(ग) शाखा
(घ) अजः।
उत्तर:
(ग) शाखा

SabDekho

The Complete Educational Website

Bihar Board

UP Board

IAS Notes

Jac Board

MP Board

सम्पूर्ण व्याकरण

जीवनी

निबंध

टेन्स

सामान्य ज्ञान

Rajasthan Board

NCERT Solutions in Hindi

NCERT Solutions in English