RBSE Class 6 Sanskrit परिशिष्टम्
RBSE Class 6 Sanskrit परिशिष्टम्
Rajasthan Board RBSE Class 6 Sanskrit परिशिष्टम्
1. कारक-परिचय
क्रियान्वयित्वं कारकत्वम्। अर्थात् यस्य सम्बन्ध: साक्षात् क्रियया सह भवति तत् कारकम् इति कथ्यते। कारकाणि षड् भवन्ति। (सम्बन्ध; कारकं नास्ति।) किन्तु विभक्तयः सप्त भवन्ति।
(1) कर्तृकारकम् (प्रथमा-विभक्तिः)
यथा-
रामः पठति त्वं खादसि।
सुहानी गच्छति। यूयं पठ्थ।
छत्राः सन्ति। अहं सामि।
छात्रा लिखति। वयं गच्छामः।
सः आगच्छति। तौ खादतः।
(2) कर्मकारकम् (द्वितीया-विभक्तिः)
यथा-
राम: विद्यालयं गच्छति।
सा पुस्तकं पठति।
त्वं फलं खादसि।
अहम् आपणं गच्छामि।
वयं वस्त्राणि क्षालयाम:।
(3) करणकारकम् (तृतीया-विभक्तिः)
यथा-
रामः कलमेन लिखति।
त्वं कारयानेन गच्छसि।
सः हस्तेन खादति।
बालिका तुलया तोलयति।
(4) सम्प्रदानकारकम् (चतुर्थी-विभक्तिः)
यथा-
राजा याचकाय धनं ददाति।
गुरवे नमः।
शिक्षिका बालिकायै पुस्तकं ददाति।
सरस्वत्यै नमः।
(5) अपादानकारकम् (पञ्चमी-विभक्तिः)
यथा-
वृक्षात् पत्रं पतति।
हिमालयात् गङ्गा प्रभवति।
नागपर्वतात् लवणवती (लूणी) प्रभवति।
नगरात् युवक: निर्गच्छति।
(6) सम्बन्धः (षष्ठी-विभक्तिः)।
यथा-वसुदेवस्य पुत्रः कृष्णः अस्ति।
राजस्थानराज्यस्य राजधानी जयपुरम् अस्ति।
सौरपरिवारस्य प्रमुखः सूर्यः।
उदयसिंहस्य धात्री पन्ना।
बालकस्य प्रथम: गुरु: माता।
काकस्य वर्ण: कोकिलसमानः।
(7) अधिकरणकारकम् (सप्तमी-विभक्तिः)
यथा-
खगः वृक्षे निवसति।
भारतवर्षे उदयपुरे नवविंशतिः राज्यानि सन्ति।
फतहसागरकासारः (झील) अस्ति।
सुधाखण्ड: हस्ते अस्ति।
2. शब्दरूपाणि
संज्ञा-शब्दाः
अकारान्त पुंल्लिङ्गः ”बालक” शब्दः
एवमेव-देवः, नरः, वृक्षः, ग्रामः, दीपः, गजः इत्यादयः रूपाणि भवन्ति।
आकारान्त-स्त्रीलिङ्गः “माला’ शब्दः
अकारान्त -नपुंसकलिङ्गः ‘फल” शब्दः
एवमेव-गृहम्, ज्ञानम्, वनम्, पुष्पम्, चित्रम्, पुस्तकम् इत्यादयः रूपाणि भवन्ति।
इकरान्त-पुँल्लिङ्गः”मुनि” शब्दः
इकारान्त पुंल्लिङ्ग “कपि’ शब्दः
उकारान्त पुंल्लिङ्गः” भानुः” शब्दः
उकारान्त पुंल्लिङ्गः”गुरुः”शब्दः
एवमेव-प्रभुः, तरु:, साधुः इत्यादयः रूपाणि भवन्ति।
सर्वनामशब्दरूपाणि अवधेयम–सर्वनामशब्देष सम्बोधनरूपाणि न भवन्ति।
पुंल्लिङ्ग’तद्’ (तत्) शब्दः
स्त्रीलिङ्गः’तद्’ (तत्) शब्दः
नपुंसकलिङ्गः तद्’ (तत्) शब्दः
पुंल्लिङ्गः “किम्’ शब्दः
स्त्रीलिङ्गः “किम्’ शब्दः
नपुंसकलिङ्ग”किम्’ शब्दः
त्रिलिङ्गकः “अस्मद् शब्दः
त्रिलिङ्गकः “युष्मद्” शब्दः
पुँल्लिङ्गः”एतद् (एतत्) ”शब्दः
स्त्रीलिङ्गः “एतद् (एतत्)” शब्दः
नपुंसकलिङ्गः”एतद् (एतत् ”शब्दः
3. धातुरूपाणि
पद्-धातुः, लट् लकारः पुरुषः
लट्-लकारः
लिख्-धातुः, लट् लकारः पुरुषः
लद्-लकार:
गम् (गच्छ) धातुः, लट् लकार:
लुट्-लकारः
आगम्-धातुः, लट्-लकारः
लुट्-लकार:
खाद्-धातुः, लट् लकार:
लट् लकारः
पा (पिब्) धातुः, लट्-लकारः
लुट् लकार:
खेल्-धातुः, लट् लकार:
लुट्-लकारः
चल्-धातुः, लट्-लकार:
लद्-लकारः
वद्-धातुः, लट् लकार:
लुट् लकारः
भ्रम्-धातुः, लट्-लकारः
लृट् लकारः
धाव्-धातुः, लट्-लकार:
लट्-लकार:
अस्-धातुः, लट् लकार:
लुट्-लकारः
नम्-धातुः, लट् लकार:
लुट् लकार:
दृश् (पश्य) धातुः, लट् लकार:
लुट् लकारः
पच्-धातुः, लट्-लकारः
लुट् लकारः
नी (नय्) धातुः, लद्-लकारः
लुट् लकारः
क्षालु धातुः, लट् लकार:
लट् लकारः
उपविश् धातुः, लट्-लकारः
लट् लकारः
उतूस्था-धातुः, लट्-लकारः
लट्ल कार:
दाणे (यच्) धातुः, लट्-लकारः
लुट् लकार:
4. व्यावहारिक-संस्कृत-शब्दावलिः
भोज्य पदार्थानि
अन्नादिशब्दाः
वृक्षाणि
वस्त्राणि
दैनिकोपयोगीनि वस्तूनि
सम्बन्यवाचकशब्दाः
5. इमानि अपि अवलोकयत
1. दूरदर्शनम् (डी.डी. न्यूज)
(क) वार्ता 6.55 प्रातः प्रतिदिनम्
(ख) वार्तावली 7.00 सायं शनिवासरे (समय: परिवर्तनशीलः)
(ग) वार्तावली पुन: 3.30 अपराह्न बुधवासरे (समय: परिवर्तनशीलः)
2. आकाशवाणी (आल इंडिया रेडियो) प्रात: सायं (प्रतिदिनम्)
3. वृत्तपत्राणि (मैगर्जीस)
4. समाचार-सन्देश सुविधा
AIR<space>S इति सन्देशं 7738299899 प्रति प्रेषयित्वा स्वजङ्गमदूरवाणी संख्या (Mobile No.) पञ्जीकरणं करणीयम्। तेन प्रतिदिनं दैनिकवार्ता: संस्कृतमध्यमेनजङ्गमदूर वाणीमध्ये | सन्देशरूपेण आयान्ति। एतत् सुविधा नि:शुल्कं वर्तते।
The Complete Educational Website