RBSE Class 8 Sanskrit व्याकरण सर्वनाम शब्द

RBSE Class 8 Sanskrit व्याकरण सर्वनाम शब्द

Rajasthan Board RBSE Class 8 Sanskrit व्याकरण सर्वनाम शब्द

संज्ञा के स्थान पर प्रयुक्त होने वाले शब्द ‘सर्वनाम कहलाते हैंसंस्कृत में ‘सर्व’ शब्द से आरम्भ होने वाले पैंतीस सर्वनाम शब्द हैंयहाँ महत्त्वपूर्ण कुछ सर्वनाम शब्दों के रूप तीनों लिंगों में दिये जा रहे हैंइनमें सम्बोधन नहीं होता है

1. तत् (वह) शब्द पुल्लिंग रूप

2. एतत् (यह) पुल्लिंग

3. यत् (जो ) पुल्लिङ्गे

4. किम् (कौन) पुल्लिंग

5. अस्मद् (मैं) शब्द ( तीनों लिंगों में समान )

6. युष्मद् ( तुम ) शब्द ( तीनों लिंगों में समान )

7. इदम् ( यह ) पुल्लिंग

8. सर्व (सब) शब्द पुल्लिंग रूप

अभ्यासार्थ प्रश्नोत्तर
वस्तुनिष्ठप्रश्ना-
प्रश्न 1.
“अस्माकं देशे स्वच्छताभियानं प्रचलति।” अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम् ?
(क) अस्माकं
(ख) देशे
(ग) स्वच्छताभियानम्
(घ) प्रचलति
उत्तर:
(क) अस्माकं

प्रश्न 2.
किं किं दास्यति भवान् ? अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम् ?
(क) किम्
(ख) भवान्
(ग) दास्यति
(घ) क ख उभयो: एव।
उत्तर:
(ख) भवान्

प्रश्न 3.
‘तेन एव षड् ऋतवः भवन्ति।’ अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम्?
(क) भवन्ति
(ख) षड्
(ग) एव
(घ) तेन
उत्तर:
(घ) तेन

प्रश्न 4.
“माता मह्यं भुशुण्डीं न ददाति।” अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम् ?
(क) ददाति
(ख) भुशुण्डी
(ग) मह्यं
(घ) माता
उत्तर:
(ग) मह्यं

प्रश्न 5.
“एवं विचारयन्तौ तौ अनुबन्धः कृतवन्तौ।” अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम् ?
(क) विचारयन्तौ
(ख) तौ
(ग) कृतवन्तौ
(घ) एवं
उत्तर:
(ख) तौ

प्रश्न 6.
“सा अपि मनसि व्याकुला आसीत्।” अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम्?
(क) सा
(ख) मनसि
(ग) अपि
(घ) व्याकुला
उत्तर:
(क) सा

प्रश्न 7.
“अहं विद्यां विफलां न करोमि।” अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम् ?
(क) विफलां
(ख) विद्या
(ग) अहं
(घ) करोमि
उत्तर:
(ग) अहं

प्रश्न 8.
भवान् अवश्यमेव राजस्थानम् आगच्छतु।” अस्मिन् वाक्ये सर्वनामपदं किम् ?
(क) राजस्थानम्
(ख) भवान्
(ग) अवश्यम्
(घ) एव
उत्तर:
(ख) भवान्

लघूत्तरात्मक प्रश्ना
प्रश्न 1.
सर्वनामशब्दानां प्रयोगं कृत्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

(क) ……………………………….. प्रात: विद्यालयं गच्छसि
(ख) ……………………………….. उद्याने भ्रमतः
(ग) ……………………………….. सर्वदा सत्यं वदामि।
(घ) ……………………………….. विद्यालयं प्रति गच्छथ
उत्तर:
(क) त्वम् प्रातः विद्यालयं गच्छसि
(ख) तौ उद्याने भ्रमतः।
(ग) अहम् सर्वदा सत्यं वदामि
(घ) यूयम् विद्यालयं प्रति गच्छथप्रश्न

प्रश्न 2.
मञ्जूषात् सर्वनामपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

(क) ……………………………….. किं विद्यालयं गच्छथ।
(ख) ……………………………….. प्रतिदिनं पाठं पठामि
(ग) ……………………………….. बालिका अस्ति।
(घ) ……………………………….. बालकाः क्रीडन्ति
उत्तरम्-
(क) यूयम् किं विद्यालयं गच्छथ।
(ख) अहम् प्रतिदिनं पाठं पठामि
(ग) सा बालिका अस्ति
(घ) ते बालका: क्रीडन्ति

प्रश्न 3.
मजूषात् सर्वनामपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-

1. …………………………………… कुत्र गच्छसि?
2. ……………………………………. उद्यानम् क्रीडावः
3. …………………………………….. पुस्तकं पठन्ति
4. …………………………………….. कुत्र गच्छथ?

उत्तर:

1. त्वम् कुत्र गच्छसि?
2. आवाम् उद्यानम् क्रीडावः
3. ते पुस्तकं पठन्ति
4. यूयम् कुत्र गच्छथ?

प्रश्न 4.
मजूषात् सर्वनामपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयते

1. …………………………………….. विदाल
2. ……………………………………… पुस्तकं पठामि।
3. ……………………………………… गच्छामः
4. ……………………………………… भोजनं खादावः

उत्तर:

1. सः विद्यालयं गच्छति
2. अहम् पुस्तकं पठामि।
3. वयम् गच्छामः
4. आवाम् भोजनं खादावःप्रश्न

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदानां निर्देशानुसारं रूपाणि लिखतपदानि
उत्तर:

1. सर्व (पु.) (द्वितीया-बहुवचने) – सर्वान्
2. सर्व (स्त्री.) (चतुर्थी-एकवचने) – सर्वस्यै
3. तत् (नपु.) (प्रथमा-बहुवचने) – तानि
4. तत् (पु.) (पंचमी-द्विवचने) – ताभ्याम्
5. युष्मद् (तृतीया-बहुवचने) – युष्माभिः
6. युष्मद् (षष्ठी-एकवचने) तव
7. अस्मद् (द्वितीया-बहुवचने) – अस्मान्
8. अस्मद् (सप्तमी-द्विवचने) – आवयोः।
9. इदम् (पु., चतुर्थी-बहुवचने) – एभ्यः
10. किम् (स्त्री., तृतीया-एकवचने) – कया।