PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 5 ਅੰਕਗਣਿਤਕ ਲੜੀਆਂ Exercise 5.1

PSEB Solutions for Class 10 Maths Chapter 5 ਅੰਕਗਣਿਤਕ ਲੜੀਆਂ Exercise 5.1

PSEB 10th Class Maths Solutions Chapter 5 ਅੰਕਗਣਿਤਕ ਲੜੀਆਂ Ex 5.1

1. ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ A.P. ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਉਂ ?

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
ਹਰੇਕ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਲਈ ਕਿਰਾਇਆ ₹ 15 ਹੈ ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਵਾਧੂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ
₹ 8 ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਵੇਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ T_n ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ
T₁ = 15 ਕਿ.ਮੀ. ; T₂ = 15 + 8 = 23 ;
T₃ = 23 + 8 =31………
ਹੁਣ T₃ – T₂ = 31 – 23 = 8
T₂ – T₁ = 23 – 15 = 8
ਇੱਥੇ T₃ – T₂ = T₂ – T₁ = 8
∴ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਥਿਤੀ A.P. ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
ਕਿਸੇ ਬੇਲਨ (cylinder) ਵਿਚ ਹਵਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹਵਾ ਕੱਢਣ ਵਾਲਾ ਪੰਪ ਹਰੇਕ ਵਾਰ ਬੇਲਨ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਹਵਾ ਦਾ 1/4 ਹਿੱਸਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਓ ਬੇਲਨ ਵਿਚ ਭਰੀ ਹਵਾ ਨੂੰ T_n ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ,

ਇੱਥੇ T₃ – T₂ ≠ T₂ – T₁
∴ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਥਿਤੀ A.P. ਦਾ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
ਹਰੇਕ ਮੀਟਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਖੂਹ | ਪੁਟੱਣ ਦੀ ਲਾਗਤ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਮੀਟਰ ਖੁਦਾਈ ਦੀ ਲਾਗਤ ₹ 150 ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤਿ | ਮੀਟਰ ਖੁਦਾਈ ਦੀ ਲਾਗਤ ₹ 50 ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਉੱਤਰ:
ਮੰਨ ਲਉ ਖੂਹ ਪੁੱਟਣ ਦੇ ਵੇਂ ਮੀਟਰ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨੂੰ T_n ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ,
T₁ = ₹150
T₂ = ₹(150 + 50)
= ₹ 200
T₃ = ₹ (200 + 50)
= ₹ 250
ਹੁਣੌ T₃ – T₂ = ₹ (250 – 200) = ₹ 50
T₂ – T₁ = ₹ (200 – 150) = ₹ 50
ਇੱਥੇ T₃ – T₂ = T₂ – T₁ = 50
∴ ਦਿੱਤੀ ਗਈਸਥਿਥੀ A.P. ਦਾ ਰੂਪ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਧਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ₹ 10000 ਦੀ ਰਕਮ 8 ਸਾਲਾਨਾ ਦਰ ‘ਤੇ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਵਿਆਜ ‘ਤੇ ਜਮਾਂ ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

2. ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ A.P. ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਪਦ ਲਿਖੋ, ਜਦੋਂ | ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਪਦ a ਅਤੇ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ dਹੇਠ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
a = 10, d= 10
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਪਹਿਲਾ ਪਦ a = 10
ਅਤੇ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = d = 10
∴ T₁ = a = 10 ;
T₂ = a + d
= 10 + 10 = 20
T₃ = a + d = 10 + 2 × 10
= 10 + 20 == 30 ;
T₄ = a + 3d = 10 + 3 × 10
= 10 + 30 = 40
∴ A.P. ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਪਦ ਹਨ
10, 20, 30, 40….

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
a = -2, d = 0
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਪਹਿਲਾ ਪਦ = a = -2
ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = d = 0
∴ T₁ = a = -2 ;
T₂ = a + d = -2 + 0 = -2
T₃ = a + d = -2 + 2 × 0 = – 2
T₄ = a + 3d
– 2 + 3 × 0 = – 2
∴ A.P. ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਪਦ ਹਨ – 2, – 2, — 2, – 2,…………

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
a = 4, d = -3
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਪਹਿਲਾ ਪਦ = 4 =4
ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ d = -3
∴ T₁ = a = 4 T₂ = a + d = 4 – 3 = 1
T₃ = a + 2d = 4 + 2(-3) = 4 – 6 = -2
T₄ = a + 3d = 4 + 3 (-3) = 4 – 9 = – 5
∴ A.P. ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਪਦ ਹਨ
4, 1, – 2, – 5,……….

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (v).
a = – 1.25, d = – 0.25
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਪਹਿਲਾ ਪਦ = a = – 1.25
ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ d = – 0.25
∴ T₁ = a = – 1.25;
T₂ = a + d = – 1.25 – 0.25 – 1.50
T₃ = a + 2d = – 1.25 + 2(0.25)
=- 1.25 – 0.50
= – 1.75
T₄ = a + 3d = – 1.25 + 3 (0.25)
– 1.25 – 0.75 = – 2
∴ A.P. ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ਪਦ ਹਨ
– 1.25, – 1.50, – 1.75, -2, ……..

3. ਹੇਠਾਂ ਹਰੇਕ AP. ਦੇ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਪਦ ਅਤੇ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ ਪਤਾ ਕਰੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
3, 1, -1, -3, ……
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ A.P. ਹੈ, 3, 1, – 1, – 3, ….
ਇੱਥੇ T₁ = 3, T₂ = 1,
T₃ = -1, T₄ = -3
ਪਹਿਲਾ ਪਦ T₁ = 3
ਹੁਣ, T₂ – T₁ = 1 – 3 = -2
T₃ – T₂ = – 1 – 1 = -2
T₄ – T₃ = -3 + 1 = -2
∴ T₂ – T₁ = T₃ – T₂ = T₄ – T₃ = -2
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = – 2 ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਪਦ = 3

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ii).
-5, -1, 3, 7, ……
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ A.P. ਹੈ
-5, – 1, 3, 7, …
ਇੱਥੇ T₁ = -5, T₂ = -1,
T₃ = 3, T₄ = 7
ਪਹਿਲਾ ਪਦ = T₁ = -5
T₂ – T₁ – 1 + 5 = 4
T₃ – T₂ = 3 + 1 = 4
T₄ – T₃ = 7 – 3 = 4
∴ T₂ – T₁ = T₃ – T₂ = T₄ – T₃ = 4
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = 4
ਪਹਿਲਾ ਪਦ = – 5

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
0.6, 1.7, 28, 39, …..
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ A.P. ਹੈ
0.6, 1.7, 2.8, 3.9,…
ਇੱਥੇ T₁ = 0.6, T₂ = 1.7,
T₃ = 2.8, T₄ = 3.9
ਪਹਿਲਾ ਪਦ = T₁ = 0.6
ਹੁਣ T₂ – T₁ = 1.7 – 0.6 = 1.1
T₃ – T₂ = 2.8 – 1.7 = 1.1
T₄ – T₃ = 3.9 – 2.8 == 1.1
∴ T₂ = T₁ = T₃ = T₂ = T₄ = T₃ = 1.1
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = 1.1
ਪਹਿਲਾ ਪਦ = 0.6

4. ਹੇਠ ਲਿਖਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ A.P. ਹਨ ? ਜੇਕਰ ਕੋਈ A.P ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ ਪਤਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਤਿੰਨ ਪਦ ਲਿਖੋ :

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (i).
2, 4, 8, 16…..
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ : 2, 4, 8, 16…
ਇੱਥੇ T₁ = 2, T₂ = 4, T₃ = 8, T₄ = 16
T₂ – T₁ = 4 – 2 = 2
T₃ – T₂ = 8 – 4 = 4
∵ T₂ – T₁ ≠ T₃ – T₂
∴ ਇਹ A.P. ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iii).
– 1.2, – 3.2, – 5.2, -7.2 , …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ।
– 1.2, – 3.2, – 5.2, – 7.2, …
ਇੱਥੇ T₁ = – 1.2, T₂ = – 3.2,
T₃ – 5.2, T₄ = – 7.2
T₂ – T₁ = -3.2 + 1.2 = -2
T₃ – T₂ = – 5.2 + 3.2 = – 2
T₄ – T₃ = -7.2 + 5.2 = – 2
∵ T₂ – T₁ = T₃ – T₂ = T₄ – T₃ = -2
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = d = -2
ਹੁਣ, T₅ = a + 4d
= – 1.2 + 4(-2)
= -1.2 – 8 = -9.2
T₆ = a + 5d = – 1.2 + 5 (-2)
= – 1.2 – 10 = – 11.2
T₇ = a + 6d = – 1.2 + 6 (-2)
= -1.2 – 12 = -13.2

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (iv).
– 10, – 6, – 2, 2, ……
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ :
– 10, -6, -2, 2, ….
ਇੱਥੇ T₁ = – 10, T₂ = -6,
T₃ = -2, T₄ = 2
T₂ – T₁ = – 6 + 10 = 4
T₃ – T₂ = – 2 + 6 = 4
T₄ – T₃ = 2 + 2 = 4
∵ T₂ – T₁ = T₃ – T₂ = T₄ – T₃ = 4
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = d = 4
ਹੁਣ, T₅ = a + 4d = – 10 + 4 (4)
= – 10 + 16 = 6
T₆ = a + 5d = – 10 + 5 (4)
= -10 + 20 = 10
T₇ = a + 6d = – 10 + 6(4)
= -10 + 24 = 14

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vi).
0.2, 0.22, 0.222, 0.2222, …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ :
0.2, 0.22, 0.222, 0.2222, …
T₁ = 0.2, T₂ = 0.22,
T₃ = 0.222,
T₄ = 0.2222.
T₂ – T₁ = 0.22 – 0.2 = 0.02
T₃ – T₂ = 0.222 – 0.22 = 0.002
T₂ – T₁ ≠ T₃ – T₂
∴ ਇਹ A.P. ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (vii).
0, -4, – 8, – 12, …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ :
0, -4, – 8, — 12, ….
ਇੱਥੇ T₁, = 0, T₂ = -4,
T₃ =- 8, T₄ = – 12
T₂ -T₁ = -4 – 0 = -4
T₃ – T₂ = -8 + 4 = -4
T₄ – T₃ = – 12 + 8 = -4.
∵ T₂ – T₁ = T₃ – T₂ = T₄ – T₃
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = d = -4
ਹੁਣ, T₅ = a + 4d = 0 + 4 (-4) = -16
T₆ = a + 5d = 0 + 5(-4) = -20.
T₇ = a + 6d = 0 + 6(4) = – 24

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (ix).
1, 3, 9, 27, …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ : 1, 3, 9, 27
T₁ = 1, T₂ = 3, T₃ = 9, T₄ = 27
T₂ – T₁ = 3 – 1 = 2
T₃ – T₂ = 9 – 3 = 6
∵ T₂ – T₂ + T₃ – T₂
∴ ਇਹ A.P. ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (x).
a, 2a, 3a, 4a, …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ : a, 2a, 3a, 4a, …
T₁ = a, T₂ = 2a, T₃ = 3a, T₁ = 4a
T₂ – T₁ = 2a – a = a
T₃ – T₂ = 3a – 2a = a
T₄ – T₃ = 4a – 3a = a
∵ T₂ – T₁ = T₃ – T₂ = T₄ – T₃ = a
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = d = a
ਇੱਥੇ T₅ = a + 4d = a + 4 (a) = a + 4a = 5a
T₆o = a + 5d = a + 5a = 6a
T₇ = a + 6d = a + 6d = 7a

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (xi).
a, a², a³, a⁴, …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ a, a², a³, a⁴, …
T₁ = a, T₂ = a, T₃ = a², T₄ = a³, T = a⁴
T₂ – T₁ = a² – a
T₃ – T₂ = a³ – a²
∵ T₂ – T₁ ≠ T₃ – T₂
∴ ਇਹ A.P. ਨਹੀਂ ਹੈ

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (xiv).
1², 3², 5², 7², …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ 1², 3², 5², 7²……
T₁ = 1², T₂ = 3², T₃ = 5², T₄ = 7²
ਜਾਂ T₁ = 1, T₂ = 9, T₃ = 25, T₄ = 49
T₂ – T₁ = 9 – 1= 8
T₃ – T₂ = 25 – 9 = 16
∵ T₂ – T₁ ≠ T₃ – T₂
∴ ਇਹ A.P. ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਪ੍ਰਸ਼ਨ (xv).
1², 5², 7², 7³, …
ਉੱਤਰ:
ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਪਦ ਹਨ 1², 5², 7², 73, ….
T₁ = 1², T₂ = 5², T₃ = 7², T₄ = 73
ਜਾਂ T₁ = 1, T₂ = 25, T₂₃ = 49, T₄ = 73
T₂ – T₁ = 25 – 1 = 24
T₃ – T₂ = 49 – 25 = 24
T₄ – T₃ = 73 – 49 = 24
∵ T₂ – T₁ = T₃ – T₂ = T₄ – T₃ = 24
∴ ਸਾਂਝਾ ਅੰਤਰ = d = 24
T₅ = a + 4d = 1 + 4 (24) = 1 + 96 = 97
T₆ = a + 5d = 1 + 5 (24) = 1 + 120 = 121
T₇ = a + 6d = 1 + 6 (24) = 1 + 144 = 145

SabDekho

The Complete Educational Website

Bihar Board

UP Board

IAS Notes

Jac Board

MP Board

सम्पूर्ण व्याकरण

जीवनी

निबंध

टेन्स

सामान्य ज्ञान